15 lutego 1992 r. funkcjonariusze Oddziału d/s Pornografii dokonali rajdu na dom pewnego awangardowego artysty w Brighton, który z racji swoich ekscesów sprzed kilkunastu lat znany był organom porządku jako “tamponowy człowiek”. Dżentelmen ów od dawna już nie zajmował się sztuka performance, która zapewniła mu ten przydomek, niemniej jednak parał się o wiele bardziej niecnymi zajęciami z punktu widzenia policji.

Jezusowi Chrystusowi

Czasami zapominamy, że śmierć jest jak autostop. Łatwo można na nią się załapać. Uporczywie wypieramy ze świadomości ten fakt, łapiąc chwilę radosną, ciesząc się codziennym życiem. W kulturze europejskiej istnieje mocno zakorzeniony strach przed śmiercią, tym większy, im mniej się o niej mówi. Już samo rozróżnianie śmierci naturalnej od śmierci nagłej zdaje się maskować ich jednakową realność. Oto ciało poryte zmarszczkami. W bruzdach ukrywa się zapis śladów po minionym życiu. Oto dziewczyna młoda i piękna, ledwo kochała się z chłopakiem, zapach JEGO potu na JEJ szyi, sznur na jej szyi, nieżywa, a jakże, och to NIEMOŻLIWE, czemu JEST nieżywa, przecież……. Jednakie tchnienie śmierci wszystkim towarzyszy.

Pisanie o miłości zniewala język, tym bardziej, jeśli ma być to miłość wyzwolona. Co gorsza, zniewala samą miłość, albowiem słowa przynależą do sfery Logosu, a miłość do sfery Erosa. Logos to rozum (jakże błędnie czasem zwany “zdrowym rozsądkiem”), czyli zasada porządkująca. Eros to nieposkromiony popęd życia, któremu obcy jest porządek. Logos tworzy prawa, aby poskromić Erosa.

Jako że pierwszy grzech, poprzez który człowiek stał się niewolnikiem diabła, przechodzi na nas mocą pokoleń, zatem większą władzę daje Bóg w tym akcie diabłowi, aniżeli w innych. (…) Chociaż diabeł skusił Ewę do grzechu, to przecież Ewa uwiodła Adama. A grzech Ewy nie zabiłby naszych ciał i dusz, gdyby nie przeszedł na Adama, który został skuszony przez Ewę, a nie diabła. Zatem jest ona bardziej gorzka niźli śmierć. Bardziej gorzka niźli śmierć, gdyż śmierć jest naturalna i zabija tylko ciało, lecz grzech pochodzący od kobiety zabija duszę, pozbawiając ją chwały, i wydaje ciało na sąd za nasze grzechy. 

W czasach współczesnych obserwujemy gwałtowny nawrót myślenia magicznego. Wysoko rozwinięte społeczeństwa post-industrialne na nowo odkrywają technologie umysłu znane kulturom archaicznym, a że czynią to często przy pomocy przemysłu informatycznego czy show-biznesu, magia coraz częściej wkracza na pole kultury. Wśród szamanów kultury współczesnej, telewangelistów i zaklinaczy mas aż roi się od oszustów i łowców głodnych duchów. Są jednak i tacy, których droga życiowa świadczy o konsekwentnym poszerzaniu granic świadomości o obszary dotychczas nieznane i obarczone tabu. Jedną z takich osób jest Stanislav Grof, amerykański psychiatra czeskiego pochodzenia, twórca eksperymentalnego nurtu w ramach nowego paradygmatu psychologicznego zwanego psychologią transpersonalną.

Jednym z popularnych motywów występujących w baśniach i mitach jest nagła zmiana tożsamości bohatera, jego nieoczekiwana przemiana, która obdarza go nowym wyglądem, mocą lub charakterem. 17 listopada roku 2000 poczułem się bohaterem takiej opowieści. Nie była to wszakże bajka dla dzieci, tylko horror napisany przez ludzi o miernej wyobraźni nadrabianej wielką ambicją tworzenia mitów. W świetle podpisanej tego dnia przez prezydenta nowelizacji Ustawy o Przeciwdziałaniu Narkomani stałem się kryminalistą, z racji porcji konopi indyjskiej, którą wówczas trzymałem przy sobie. I trzeba przyznać, że była to zmiana bardziej trwała aniżeli ta, którą dostarcza wyciąg z tej rośliny.

W maju 1968 roku fala strajków studenckich przetoczyła się przez Francję, gwałtownie burząc dobre samopoczucie “milczącej większości” społeczeństwa ery dobrobytu. Na murach pojawiły się napisy: “Zabrania się zabraniać!”, “Uwolnić uczucia!”, “Nigdy nie pracuj!” pisane przez młodych ludzi pragnących rozbić zmurszały system zadowolonych z siebie burżujów. W sytym świecie społeczeństwa francuskiego takie zachowanie było skandalem. Do tego nie mało prawa dojść. Nie wierzono, że ktoś może kwestionować tak ciężko wypracowany po wojnie ład. Co gorsza, bunt rozniecili studenci, a więc ci, którzy mieli tworzyć przyszłość narodu. To oni budowali teraz barykady i namawiali do rewolty robotników. “Przyszłość narodu” zapragnęła wypatroszyć rzeczywistość i oddać całą władzę w ręce wyobraźni.

Na kilka miesięcy przed rewoltą 1968 roku, studenci Uniwersytetu Nanterre, utworzyli ruch “Wściekłych” zmierzający do obalenia dotychczasowych struktur uniwersyteckich i “oddania władzy w ręce wyobraźni”. Początkowo ruch “Wściekłych” miał charakter wyłącznie studencki i dopiero z czasem przybrał oblicze rewolucji społecznej. Studenci protestowali przeciwko traktowaniu ich jak dzieci i policyjnej inwigilacji uniwersytetów. Ich roszczenia dobrze obrazowały malowane na murach hasła: “Nuda jest kontrrewolucyjna”, “Związki zawodowe to burdele”, “Nigdy nie pracuj!” itp. 26 stycznia 1968 roku na ścianach uczelni w Nanterre studenci wywiesili kilkadziesiąt plakatów z podobiznami policjantów, którzy w cywilnych ubraniach inwigilowali życie studenckie na Uniwersytecie. Wywołało to gwałtowną reakcję rektora uczelni, który przywołał sześćdziesięciu policjantów (tym razem już w mundurach) w celu spacyfikowania buntownicznych nastrojów. Interwencja policji przyniosła jednak skutek zgoła odmienny od zamierzonego. Zdarzenia w Nanterre stały się przyczynkiem do kolejnych wybuchów studenckich, które z miesiąca na miesiąc nabierały coraz większej gwałtowności. Kiedy po okupacji budynków administracji, rektor Uniwersytetu zmienił drzwi z drewnianych na żelazne, “Wściekli” wezwali młodzież do domowej produkcji “koktajli Mołotowa”. Wkrótce okazało się, że to nie pogróżki. W maju 1968 roku na ulicach Paryża wybuchła prawdziwa wojna domowa. Wojna, podczas której wściekłość niezadowolonej ze złudzeń społeczeństwa konsumpcyjnego twórczej mniejszości, starła się z samozadowoleniem milczącej większości.

XX wiek często przedstawiany jest jako okres rozpadu i deprawacji wszelkich wartości znajdujących się w kanonie etyki uniwersalnej. Mówi się o nim jako o oceanie wad, grzechu i splamienia, w zależności od tradycji, która wysuwa te oskarżenia. I rzeczywiście – holocaust, ogólna nędza krajów trzeciego świata przy jednoczesnej obfitości czerpiących z nich soki krajów Zachodu, kataklizmy ekologiczne sprowokowane przez imperializm technologicznej wszechobecności – wszystko wskazuje na to, że czas, w którym przyszło nam żyć, nie sprzyja kontemplacji spokoju i kryształowej transformacji. Żyjemy w Żelaznym Wieku – Kali Judze, jak “Dzieci” pana Boga wygnane z raju.

Każdy będzie żył w swojej własnej katedrze. Będą tam pokoje rozbudzające bardziej żywe fantazje niż jakikolwiek narkotyk. Będą domy, w których niemożliwym będzie się nie zakochać. Inne domy udowodnią swą nieodpartą atrakcyjność przed zaskoczonym podróżnikiem.

Ivan Chtcheglov

Współczesny mieszkaniec wielkich miast Europy, południowo-zachodniej Azji i Ameryki obcuje z dziwną materią zmieniającego się świata, który już w żaden sposób nie przystaje do tego, czego uczył się w szkole i na lekcjach religii. Świat zmienia formy, rozmieniają się normy. Drogowskazy nie wiadomo dokąd prowadzą. Wskazówki ulegają zamazaniu. Chaos wdziera się do uporządkowanego świata. Tradycyjne wartości i związki społeczne przestają sprawdzać się w praktyce, albowiem też zmienia się samo rozumienie tradycji. Dziedzictwo kulturowe przestaje być mapą możliwych zachowań i wartości, a staje się inwentarzem zabawek, które można wykorzystywać w zabawie, lub przekształcać dla własnych potrzeb. Społeczeństwo rozpada się, na jego miejscu powstają wspólnoty nowoplemienne, przypominające grupy koczownicze z zamierzchłej przeszłości. Różnią się one wszakże znacznie od nomadów, zamieszkujących ziemię. Są tymczasowe, nie zhierarchizowane, szukające rozkoszy i natychmiastowego spełnienia. Łączy je wspólnota zainteresowań, nagła chęć zrobienia czegoś razem. Zamiast w oazach, spotykają się w pubach, na koncertach i w sieci Internetu. Posługują się własnym językiem, hermetycznym, a zarazem dopuszczającym możliwość innowacji. Kształtują swój świat podług własnej fantazji. Żyją w krainie wyobraźni, w bez-czasie, który jest królestwem ciągle regenerującego się Dziecka.

Jak powiada angielski malarz i okultysta, Austin Osman Spare, “w przyrodzie wszystko ze wszystkim cudzołoży”. A że człowiek, choć przez kulturę wychowany, zawdzięcza swój byt i predyspozycje naturze, nic więc dziwnego, że i w jego życiu seks odgrywa istotną rolę. Co więcej, można powiedzieć że to właśnie seks czyni z nas ludzi, albowiem w porównaniu z innymi zwierzętami człowiek kocha się nadzwyczaj często i w przeciwieństwie do innych zwierząt sztuka kochania pozwala mu na realizację celów znacznie wykraczających poza zwykłą reprodukcję.

Seks, ten starszy kuzyn miłości, od najdawniejszych czasów zajmował myśli nie tylko filozofów i poetów. I chociaż dzisiaj przypisuje się mu bardziej poślednią rolę w życiu człowieka, należy wątpić czy nasi odlegli przodkowie mieli do tego podobny stosunek. Wydaje się bowiem, że świat powstał właśnie z ciała, a nie ze słowa, jakby tego chcieli teologowie chrześcijańscy. To ciało wyznaczało zakres i porządek życiu ludzkiemu. A w tym porządku ciała seksualność odgrywała rolę pierwszoplanową, będąc weń niejako wpisaną.

Na temat magii napisano więcej bzdur niż na jakikolwiek inny temat. Konkurować z nią może pod tym względem jedynie joga, lecz ta przynajmniej w swoim rodzimym azjatyckim środowisku jest dobrze rozumiana. Europejskie pojmowanie zjawisk parapsychicznych tradycyjnie nacechowane było dychotomią lęku i fascynacji. Wydaje się, że świat Zachodu miał poważne problemy z przyswajaniem sobie do świadomości treści, które się w niej nie mieściły. Prymat świadomości nad nieświadomością zwykle osiągany był kosztem zerwanej komunikacji pomiędzy nimi. A zatem to, co nieświadome, to co wyparte, coraz bardziej staczało się w mrok niewiedzy. A że mrok czasem nie tylko przeraża, lecz i podnieca, zdarzali się tacy, którzy w nim się zatapiali. Rzadko kiedy jednak lęk i fascynacja prowadziły do twórczego wykorzystania energii psychicznych, czyli zintegrowania świadomości z tym co nieznane.

“Wieczorem 18 listopada 1898 roku dwudziestotrzyletni poeta, Aleister Crowley z niecierpliwością czekał w przedpokoju świątyni masońskiej przy Great Queen Street w Londynie, pełen nadziei, że już wkrótce otrzyma największe tajemnice życia i śmierci.

Na plecach zwisała mu narzucona po kostki czarna szata, związana w pasie trzema węzłami wstęgi. Końcówki tej wstęgi trzymał w prawej ręce znajdujący się obok niego człowiek, który miał go prowadzić podczas tej części ceremonii. Strój przewodnika sprawiał wrażenie bardziej wyszukanego od stroju Crowleya. Na plecach miał również czarną szatę, na której zarzucony był biały falowany płaszcz z czerwonym krzyżem na lewej piersi. Wokół szyi zawiązaną miał szeroką białą wstęgę z olbrzymią odznaką w kształcie krzyża. A w lewej ręce dzierżył czerwono-złote berło zwieńczone rzeźbioną miniaturową biskupią infułą.

Latem 1887 roku pewien angielski adept sztuki wolnomularskiej odnalazł stary manuskrypt zawierający dziwne słowa zapisane niezrozumiałym szyfrem. Dokument ten przekazał swemu “bratu” z Wielkiej Zjednoczonej Loży Angielskiej, dr Williamowi Wynnowi Westcottowi Tak rozpoczęła się okultystyczna przygoda, która dała początek wielkiemu odrodzeniu magicznemu końca XIX wieku.

Poszukiwanie niezwykłych stanów świadomości od niepamiętnych czasów towarzyszyło gatunkowi ludzkiemu, tworząc oś wokół której wykształciła się najstarsza religia ludzkości – szamanizm. Nie bez znaczenia Mircea Eliade nazywał praktyki szamańskie “archaicznymi technikami ekstazy”, kładąc nacisk na to ostatnie słowo jako wyznacznik prawdziwego szamana. Albowiem tym, co wynosiło szamana ponad resztę wspólnoty plemiennej była właśnie ekstaza, czyli zdolność do wykraczania poza swój własny stan (eks-staza). Umiejętność ta właściwa była nielicznym, którzy z wyroku losu (poprzez wizje) i powołania społecznego (przez dziedziczenie), wkraczali do światów transcendentnych, zamieszkiwanych przez bogów, przodków, istoty anielskie i demoniczne, skąd czerpali moc i wiedzę przydatną w rozwiązywaniu problemów wspólnoty i jednostek.

Gdy ponad pół roku temu przedstawiłem na łamach “Plastika” trzy artykuły na temat modyfikacji ciała, nie spodziewałem się że wywołają one taką burzę niepokoju. Zatroskani rodzice martwili się o los swoich dzieci, które pod wpływem lektury tekstu o trepanacjach mogły zbytnio się otworzyć i wbić sobie do głowy jakieś głupie rzeczy. Zaniepokojeni obywatele oskarżali mnie o to że pisząc o kastracjach zmierzam do osłabienia potencjału biologicznego narodu. Nawet na pozór radośni i “odlotowi” miłośnicy “techno” kręcili nosem pod wpływem tekstu o amputacjach, twierdząc że nie jestem “cool”, skoro piszę o takich okropnościach. Cóż bowiem może być pozytywnego w robieniu sobie dziur w głowie, amputowaniu kończyn, czy nie daj boże obcinaniu sobie genitaliów?

Starożytne podania i mity przypisywały odmieńcom ponadnaturalne moce, których nie byli w stanie dostąpić ludzie normalni. Wpisywały ich w sferę sacrum, gdzie pośród innych świętości traktowani byli z jednoczesną odrazą i nabożeństwem. Ich moc bardzo często wyrażała się w deformacjach fizycznych, albowiem dawne kultury nie rozróżniały ducha od ciała. Oto twórca judaizmu, Mojżesz, był człowiekiem chromym i zgrzybiałym, a jednak potrafił wyzwolić naród żydowski z niewoli egipskiej i dać mu religię, która zapewniła mu przetrwanie. Ten sam Mojżesz, według Biblii, dysponował potężną magią, przy pomocy której utorował swoim ludziom drogę przez Morze Czerwone. Jednocześnie zaś ledwo co się wysławiał i potrzebował do pomocy brata Aarona, który w jego imieniu przemawiał do ludu. Ułomność fizyczna była często przejawem niezwykłych mocy psychicznych. Słynny jasnowidz grecki, Tejrezjasz, był ślepcem. Mity greckie przedstawiały go jako starca z długą, białą brodą, który był najpierw kobietą, lecz pod wpływem czarów stał się mężczyzną. Tejrezjasz utracił wzrok, gdy ujrzał Atenę nagą w kąpieli. Wtedy to Zeus obdarzył go życiem siedem razy dłuższym od życia ludzkiego. Tejrezjasz posiadł ponadto dar przewidywania przyszłości. Jego ślepe oczy obdarzały go wiedzą o tym, czego inni nie wiedzieli. Nie był w tym jednak odosobniony. Motyw jasnowidza – ślepca był bowiem szeroko rozpowszechniony w starożytnych mitach.

Jedną z najstarszych praktyk dotyczących ludzkiej cielesności są samookaleczenia. Jakimś dziwnym trafem losu homo sapiens sapientis lubi zadawać sobie ból, co w zupełności odróżnia go od innych gatunków i czyni wyjątkowym pośród świata przyrody. Okaleczanie się może przybierać różne formy, które wynikają z medycznych, estetycznych i religijnych motywacji. Nie sposób też zapomnieć o tym, że we współczesnych czasach zwykle głównym celem takich praktyk jak skaryfikacje, czy kolczykowanie jest czysta rozkosz, przeżywana podczas samego aktu przekłuwania skóry bądź też (oraz) w trakcie dalszych jej stymulacji. Co jednak można powiedzieć o tak “radykalnych” aktach samookaleczenia jak amputacje, gdy nie przyświeca im cel medyczny? Jakie są motywacje ludzi, którzy wyjmują sobie oczy, obcinają członki i pozbywają się genitaliów?

Każdy z nas dysponuje ciałem, które jedynie w sytuacjach bólu i przyjemności przypomina nam o swym istnieniu. Na co dzień zanurzeni jesteśmy w swoich głowach, a ciało jawi się nam jako skafander, w którym podróżujemy po obcej planecie. Sytuację rozpęknięcia ciała i umysłu dobrze obrazują religijne mity gnostyckie, według których ciało jest pułapką duszy. Czym jednak jest owa dusza, mózgiem czy też pozamaterialnym umysłem, nie potrafią powiedzieć nawet najbardziej wysublimowane systemy religijne. Antropologia podpowiada nam, że kiedyś ludzie żyli jakby bardziej “w ciele”. Dopiero wraz z narodzinami cywilizacji śródziemnomorskiej coś się rozpękło i ciało stało się “obcym ciałem”. W kulturach pierwotnych istniała mocno zakorzeniona wiara, że poprzez ciało można kontaktować się ze światem duchów i demonów, czyli, innymi słowy, z umysłem. Służyły temu między innymi różne techniki modyfikacji ciała, poprzez które wyzwalano moce drzemiące w ciele.